Κατηγορία: Βιβλία που διάβασα

Η Σαγήνη των Συρακουσών

LILLA_COVER

Ο Πλάτων ταξίδεψε τρεις φορές στη Σικελία μετά από πρόσκληση των τυράννων των Συρακουσών, που υποτίθεται ότι ήθελαν την καθοδήγησή του για να γίνει η διακυβέρνησή τους πιο «πεφωτισμένη». Ο Πλάτων επιχείρησε εκεί να πραγματοποιήσει το πολιτικό του όραμα μέσα από τη σύζευξη της πολιτικής με τη φιλοσοφία, αλλά δεδομένης της αυταρχικής νοοτροπίας των οικοδεσποτών του, που δεν είχαν καμία όρεξη να την αλλάξουν, το εγχείρημά του είχε απογοητευτική κατάληξη. Έτσι όταν επέστρεψε σαν βρεγμένη γάτα στην Αθήνα αντιμετώπισε πλήθος ειρωνικά σχόλια για τη «σαγήνη» που είχαν ασκήσει πάνω του οι Συρακούσες.

Στο βιβλίο του Μαρκ Λίλα, καθηγητή φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο Κολούμπια με τον ίδιο τίτλο «Η Σαγήνη των Συρακουσών – Οι διανοούμενοι στην πολιτική» γίνεται μια ενδιαφέρουσα (αν και ατελής κατά τη γνώμη μου) προσπάθεια να διερευνηθεί η σχέση μεγάλων διανοητών του 20ου αιώνα με ολοκληρωτικά καθεστώτα. Έτσι αναλύονται οι περιπτώσεις των φιλοσόφων Μάρτιν Χάιντεγκερ, Καρλ Σμιτ, Μισέλ Φουκώ, Ζακ Ντεριντά, Βάλτερ Μπένγιαμιν, Αλεξάντερ Κοζέβ άλλων στον πυρήνα, και άλλων στις παρυφές του ναζισμού ή του μαρξισμού. Λέω πιο πάνω ότι η προσπάθεια είναι ατελής επειδή ο κατάλογος θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερος και με περισσότερα τρανταχτά ονόματα προερχόμενα και από άλλους τομείς πέραν της φιλοσοφίας. Για παράδειγμα δύο κορυφαίοι ποιητές αλλά και υμνητές του φασισμού, ο Τομάζο Μαρινέτι (ιδρυτής του κινήματος του φουτουρισμού) και ο περίφημος Έζρα Πάουντ, καθώς επίσης και οι ξεκάθαροι υποστηρικτές του σταλινικού ολοκληρωτισμού ο συγγραφέας  Αντρέ Ζιντ, ο ποιητής Λουί  Αραγκόν και ο φιλόσοφος Ζαν Πωλ Σαρτρ. Ίσως όμως τότε το βιβλίο θα προέκυπτε ογκώδες, ενώ τώρα είναι ένα καλό έναυσμα για ενημέρωση και προβληματισμό.

Οι περιπτώσεις που ξεχώρισα διαβάζοντας αυτό το βιβλίο ήταν δύο και σχετίζονται αμφότερες με το ναζισμό: Μάρτιν Χάιντεγκερ και Καρλ Σμιτ.

Heidegger

                                                            Μάρτιν Χάιντεγκερ

Ο Χάιντεγκερ θεωρείται ο μέγιστος φιλόσοφος του 20ου αιώνα με κυριότερο έργο του το «Το Είναι και ο Χρόνος». Η προσέγγισή του με το ναζισμό προέκυψε από την ιδιότυπη γοητεία που άσκησαν στο χαρισματικό κατά τα άλλα πνεύμα του τα χονδροειδούς κοπής ναζιστικά ιδεώδη του πανγερμανισμού και η προσωπικότητα του Χίτλερ. Οι φιλοναζιστικές τοποθετήσεις του στάθηκαν αιτία της ρήξης με έναν άλλο επιφανή συνάδελφό του φιλόσοφο, τον Καρλ Γιάσπερς. Στην τελευταία συνάντηση Γιάσπερς και Χάιντεγκερ, τον Ιούνιο του 1933 πριν διακόψουν τη φιλία τους και στην απορία του Γιάσπερς πώς μπορεί ένας τόσο ακαλλιέργητος άνθρωπος όπως ο Χίτλερ να κυβερνά τη Γερμανία, ο Χάιντεγκερ εξανέστη και απάντησε: «Η καλλιέργεια δεν έχει σημασία… Κοιτάξτε τα υπέροχα χέρια του!». Το ίδιο προσπάθησε να τον «ξεκολλήσει» η τότε μαθήτρια και ερωμένη του Χάνα Άρεντ, μεγάλη φιλόσοφος και η ίδια. Ο Χάιντεγκερ παρέμεινε αμετανόητος χωρίς ποτέ να κληθεί μεταπολεμικά να λογοδοτήσει. Μάλιστα μετά τον πόλεμο όχι μόνο δε στιγματίστηκε για τη στάση του αυτή, αλλά γνώρισε και τη μεγαλύτερη αναγνώριση του βαρυσήμαντου κατά τα άλλα φιλοσοφικού έργου του.

Jaspers2
Καρλ Γιάσπερς
Hannah-Arendt
Χάνα Άρεντ

Η περίπτωση του Καρλ Σμιτ όμως με εξιτάρισε ακόμη περισσότερο. Ήταν νομικός, έγινε γνωστός ως «ο εστεμμένος νομικός του Γ΄ Ράϊχ», πολιτικός επιστήμονας, κορυφαίος και διάσημος φιλόσοφος του Δικαίου, πολιτειολόγος και συνταγματολόγος, ένας από αυτούς που προετοίμασαν και στήριξαν θεωρητικά το εθνικοσοσιαλιστικό κίνημα και χαρακτηρίστηκε ως ο θεωρητικός του.

Carl Schmitt, Jurist, D 1932
Καρλ Σμιτ

Το πλούσιο έργο του παρά το ρατσιστικό και αντισημιτικό χαρακτήρα του (πράγμα που υπό κανονικές συνθήκες θα το είχε οδηγήσει τον κάλαθο των αχρήστων της ιστορίας), όλως παραδόξως άντεξε και μελετάται εμβριθώς μέχρι σήμερα. Γιατί άραγε; Επειδή ο Καρλ Σμιτ εισάγει την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ιδέα της αντιπαλότητας στο χώρο της πολιτικής αλλά και ευρύτερα. Λέει με λίγα λόγια ότι κανένα πολιτικό σύστημα και ιδεολογία δε μπορεί να σταθεί εάν δεν έχει εχθρούς. Ακόμη και αν δεν υπάρχουν εχθροί είναι αναγκαίο να τους κατασκευάσουμε, γιατί η ύπαρξή τους είναι όρος για τη δική μας οντότητα, αλλιώς δεν έχουμε λόγο ύπαρξης. Και εδώ αρχίζει το μεγάλο πανηγύρι. Οι Ναζί έκαναν σημαία τους αυτό το σκεπτικό και άρχισαν να κυνηγάνε ολόγυρα εχθρούς που ξεκάθαρα είχαν κατασκευάσει μέσα στα (άρρωστα) κεφάλια τους: Εβραίους, κομμουνιστές, Σλάβους, Ρομά, ότι μπορεί να φανταστεί κανείς, αρκεί πάντα να υπάρχει ένας μπαμπούλας προς εξόντωση… Το «πατρόν» αυτό αποτελεί έκτοτε σταθερή αξία κάθε ολοκληρωτισμού και αυταρχισμού. Έχει όμως γούστο που τη θεωρία αυτή του Καρλ Σμιτ περί αντιπαλότητας υιοθέτησαν αργότερα εκθύμως και οι τρομοκρατικές οργανώσεις της  Άκρας Αριστεράς τη δεκαετία του ’70  (Ερυθρές Ταξιαρχίες, Μπαάντερ-Μάινχοφ, Αξιόν Ντιρέκτ, κ.λ.π.). Αλλά ακόμη και σήμερα στην εγχώρια πολιτική πραγματικότητα, η τακτική του να δημιουργούμε πάντα εχθρούς για να μας δίνουν νόημα και να καλύπτουν την ανυπαρξία μας ακολουθείται με ευλάβεια. Κάποιος πρέπει να υπάρχει απέναντι κάθε φορά ως «αντίπαλός μας», ως ο «κακός» της υπόθεσης. Τα παραδείγματα ουκ ολίγα αλλά ας μη μπούμε σε τέτοια περιπτωσιολογία, εξάλλου μπορεί να μην είναι έτσι και απλώς να είναι ιδέα μου …

 

Συνομιλίες με ένα δήμιο

ÂÑÕÎÅËËÅÓ - ÓÕÍÅÍÔÅÕÎÇ ÔÕÐÏÕ ÔÏÕ ÐÑÙÈÕÐÏÕÑÃÏÕ ÁË. ÔÓÉÐÑÁ ÃÉÁ ÔÇÍ ÓÕÍÏÄÏ ÊÏÑÕÖÇÓ ÔÇÓ Å.Å.(12/02/2015) (EUROKINISSI/ÅÕÑÙÐÁÚÊÇ ÅÍÙÓÇ)

“Who makes the Nazis ?”   

Mark E.Smith (The Fall)

Ο συγγραφέας Κάζιμιρ Μοτσάρσκι ήταν ηγετικό στέλεχος της Πολωνικής Αντίστασης κατά των Ναζί, μετά όμως τον πόλεμο φυλακίστηκε ως διαφωνών με το κομμουνιστικό καθεστώς,  που επιβλήθηκε στη χώρα του.  Μπορεί κανείς να φανταστεί την έκπληξή του όταν στο κελί της φυλακής του συνάντησε έναν άνθρωπο που τα προηγούμενα χρόνια προσπαθούσε να … δολοφονήσει. Ο ιδιότυπος αυτός συγκάτοικός του δεν ήταν άλλος από το ναζιστή στρατηγό των Ες Ες Γιούργκεν Στρόοπ, που είχε συλληφθεί και περίμενε να δικαστεί για εγκλήματα πολέμου. Και τι εγκλήματα… Ο Γιούργκεν Στρόοπ  δεν ήταν τυχαίος ναζί. Προσωπικά είχε διατάξει και επιβλέψει την εκκαθάριση του εβραϊκού Γκέτο της Βαρσοβίας, όπου τα Ες Ες μεθοδικά και συντονισμένα και παρά την ηρωική αντίσταση των κατοίκων του Γκέτο εξόντωσαν μέσα σε λίγες μέρες τον Απρίλιο του 1943 πάνω από 70.000 ανθρώπους κάθε ηλικίας.

Stroop_Report_-_Warsaw_Ghetto_Uprising_03
Ο Γιούργκεν Στρόοπ επιβλέπει την εξόντωση των Εβραίων του Γκέτο της Βαρσοβίας.

Ο Μοτσάρσκι επί 255 ημέρες μοιράστηκε το ίδιο κελί με τον  Στρόοπ και ένα ακόμη χαμηλόβαθμο αξιωματικό της Γκεστάπο. Στο διάστημα αυτό οι τρεις άνδρες συζήτησαν για τον πόλεμο, τη στάση τους απέναντι στη ζωή και το θάνατο, την απόφαση των ναζί να εξαλείψουν του Εβραίους από προσώπου γης και το μεγαλεπήβολο σχέδιο του Χίτλερ να αναδιοργανώσει την ανθρωπότητα με γερμανικά και «βόρεια» κριτήρια … Ο χαμηλόβαθμος αξιωματικός της Γκεστάπο δείχνει κάποια ψήγματα μετάνοιας και αν μη τι άλλο είναι επικριτικός απέναντι σε πολλούς χειρισμούς της ναζιστικής ηγεσίας. Κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου όμως είναι ο Γιούργκεν Στρόοπ. Ψυχρός, σκληρός και αμετανόητος, θεωρεί ότι οι σπουδαιότερες προσωπικότητες της παγκόσμιας ιστορίας ήταν ο Αδόλφος Χίτλερ και ο Χάινριχ Χίμλερ (τόσο καλά…). Ακόμη ότι σαφέστατα οι κατώτερες φυλές και ιδιαίτερα οι Εβραίοι έπρεπε να αφανιστούν και όσοι δεν αφανιστούν να καταστούν σκλάβοι των περιούσιων Γερμανών. Ο Μοτσάρσκι συνειδητά και με μαεστρία παρασύρει τον Στρόοπ σε ένα παιχνίδι συζητήσεων, στο οποίο αποδεικνύεται λαλίστατος με αποτέλεσμα να προκύπτει με εκπληκτική σαφήνεια η ψυχοσύνθεση ή καλύτερα το απόλυτο σκοτάδι του ναζιστικού μυαλού. Πρόκειται για ένα κατόρθωμα που δεν έχει προηγούμενο στη σύγχρονη ιστοριογραφία. Μαθαίνουμε ποια ήταν τα σχέδια των Ναζί για τη μεταπολεμική Ευρώπη. Ο Χίτλερ, σύμφωνα με τον Στρόοπ είχε κατά νου τον πλήρη εποικισμό της Ανατολικής Ευρώπης και ιδιαίτερα των αχανών εκτάσεων της Ρωσίας και Ουκρανίας με Γερμανούς πολίτες μέσω ενός κολοσσιαίου προγράμματος οδοποιίας που θα καθιστούσε εύκολη τη μετακίνηση ανάμεσα στους πρότυπους οικισμούς που θα δημιουργούνταν στις εύφορες αυτές περιοχές. Φυσικά, τα φαραωνικά αυτά έργα θα υλοποιούνταν με την εργασία των κατακτημένων «υπανθρώπων» Σλάβων κ.λ.π., που μονίμως θα υπηρετούσαν τους πολίτες του Ράιχ. Μαθαίνουμε από τον ίδιο όλο το χρονικό της ισοπέδωσης του Γκέτο της Βαρσοβίας καθώς εντελώς «τεχνοκρατικά» περιγράφει πως ανάμεσα στα άλλα οι στρατιώτες του έκαιγαν ζωντανά γυναικόπαιδα και ανατίναζαν ολόκληρες πολυκατοικίες μαζί με τους κατοίκους τους. Αυτό όμως που κυρίως αναρωτιέται κανείς είναι πως διαμορφώνονται προσωπικότητες όπως του Στρόοπ.

110262894_136813388622
Γιούργκεν Στρόοπ

Άραγε μέσα από ποιο μηχανισμό και ποια διεργασία ένας ταλαίπωρος γραμματέας του Κτηματολογίου σε μια μικρή γερμανική επαρχιακή πόλη (αυτό ήταν το προπολεμικό του επάγγελμα) μετατρέπεται σε μηχανή θανάτου; Πόσο εύκολα και με ποιες αφορμές η ανθρώπινη  φύση μπορεί να διαστραφεί και να εκτραπεί τόσο πολύ;  Νομίζω ότι τα ερωτήματα αυτά είναι πάντα επίκαιρα και ιδιαίτερα σήμερα στις οριακές εποχές που ζούμε. Σε συνθήκες κρίσης και παρακμής ο δρόμος για το φασισμό και το ρατσισμό είναι πολύ πιο κοντά από όσο νομίζουμε, γι΄αυτό χρειάζεται επαγρύπνηση.

Για την ιστορία πρέπει να αναφέρουμε ότι ο Γιούργκεν Στρόοπ είχε για ένα μικρό διάστημα υπηρετήσει ως επικεφαλής των Ες Ες στην κατεχόμενη Ελλάδα. Στο βιβλίο του Μοτσάρσκι αναφέρεται σε αυτή την περίοδο εκφράζοντας το θαυμασμό του για την Ελλάδα και την ιστορία της. Την οποία Ελλάδα «τίμησε» κατά την εδώ παρουσία του με τη σύσταση των περιβόητων Ταγμάτων Ασφαλείας. Ως highlight του βιβλίου θεωρώ επίσης τη σκηνή όπου την πρώτη μέρα στο κελί ο Πολωνός Μοτσάρσκι προσφέρεται να κοιμηθεί στο πάτωμα και ο στρατηγός (μην ξεχνάμε το βαθμό του) Στρόοπ να κοιμηθεί στο μοναδικό κρεβάτι του κελιού. Η απάντηση του Στρόοπ είναι φοβερή: «Από τη στιγμή που εδώ μέσα βρίσκεται εκπρόσωπος ενός έθνους που νίκησε στον πόλεμο δε μπορώ εγώ που είμαι με τους ηττημένους να είμαι πιο άνετα» !!! – αυτοί οι Γερμανοί ώρες-ώρες δεν ξέρεις τι να πεις …Ο Στρόοπ δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο από πολωνικό δικαστήριο.  Αμετανόητος στη ναζιστική του ιδεολογία μέχρι τέλους εκτελέστηκε το 1952.

K_moczarski
Κάζιμιρ Μοτσάρσκι

Ο Κάζιμιρ Μοτσάρσκι πέρασε αρκετά χρόνια διώξεων και φυλακίσεων στη σταλινική Πολωνία και πέθανε το 1975. Το βιβλίο του ήταν απαγορευμένο στην Πολωνία επειδή αποτύπωνε μαζί με τη ναζιστική νοοτροπία και τη σταλινική πραγματικότητα των πολωνικών φυλακών. Εκδόθηκε μετά την πτώση του κομμουνισμού και αποτελεί αναμφίβολα ένα μοναδικό και πολύ χρήσιμο ντοκουμέντο, που διαβάζεται απνευστί. Ακροτελεύτια σκέψη, ότι θα μπορούσε να γίνει εκπληκτικό θεατρικό έργο !!!!