Με την ευκαιρία του θέματος για την ονομασία της ΠΓΔΜ, γίναμε μάρτυρες της χρήσης ενός ακόμη λατινικού όρου, που είναι βέβαιο ότι οι περισσότεροι από όσους τον άκουσαν δεν ξέρουν τι σημαίνει. Ο όρος αυτός περιλαμβανόταν στη φράση «σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό «erga omnes» (δηλαδή: «έναντι όλων») και μεταφραζόταν (λανθασμένα) ως «για όλες τις χρήσεις» (λες και ήταν…αλεύρι). Δεν είναι η πρώτη φορά που χρησιμοποιούνται στην πολιτική ζωή λατινικές εκφράσεις, που συνήθως μένουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το αλήστου μνήμης «mea culpa» του Ανδρέα Παπανδρέου το 1987. Όταν στην Πρώτη Λυκείου ξεκινήσαμε οι της κλασσικής κατεύθυνσης (σήμερα θεωρητικής) να διδασκόμαστε λατινικά με το αναγνωστικό του Ερρίκου Σκάσση και την εμβληματική πλέον πρώτη φράση του «Regina rosas amat» (= H βασίλισσα αγαπά τα τριαντάφυλλα), μας ξεκαθαρίστηκε από την αρχή ότι τα λατινικά είναι μια νεκρή γλώσσα. Μεσολάβησαν πολλά χρόνια από τότε και διαπιστώνει κανείς ότι δεν είναι και τόσο νεκρή όσο φαίνεται. Μπορεί τα λατινικά να μην ομιλούνται, είναι όμως πανταχού παρόντα με διάφορες εκφράσεις  αλλά και στη γενική καθημερινή χρήση. Φυσικά δεν αναφέρομαι σ’ εμάς τους νομικούς, που πολύ συχνά θα μας ακούσει κανείς να λέμε μεταξύ μας διάφορα … ακατάληπτα όπως «in dubio pro reo», «sine qua non», «superficiae solo cedit», «nullum crimen nulla poena sine lege», «mutatis mutandis», «reus reum non facit», «ad hoc» και άλλα πολλά…

Η ευρεία χρήση της λατινικής ορολογίας και φρασεολογίας εξηγείται στο γεωγραφικό χώρο της Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης εξαιτίας της ρωμαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς, η οποία με τη σειρά της έχει επηρεαστεί βαθύτατα από την αρχαία ελληνική. Η Καθολική Εκκλησία με την εκτεταμένη χρήση της λατινικής ως επίσημης γλώσσας του Βατικανού έχει επίσης κρατήσει ζωντανές πολλές εκφράσεις, κυρίως σε κύκλους της θρησκείας και της διανόησης. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε κάποια ελίτ πανεπιστήμια ακόμη και σήμερα διδακτορικές διατριβές εκπονούνται στα λατινικά, ως ένδειξη κύρους και βαρύτητας. Όπως και τα αρχαία ελληνικά έτσι και τα λατινικά έχουν το προτέρημα να έχουν χαρακτήρα συνοπτικό και ακριβή, πράγμα ιδιαίτερα σημαντικό στις επιστήμες. Πολλές λατινικές λέξεις, κυρίως επιστημονική ορολογία, είναι ακριβής απόδοση αντίστοιχων ελληνικών. Αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο στην ιατρική, τη ζωολογία, φυτολογία και γεωγραφία, όπου πάμπολλοι όροι είναι εκλατινισμένοι αρχαιοελληνικοί (panther, narcissus, myopia, Europa, κ.λ.π.). Έχω δει όμως σε διάφορα κυρίως αγγλικά λεξικά, αυτό να γίνεται … «γαργάρα». Για παράδειγμα:  Panther: αιλουροειδές ζώο κ.λ.π. Η λέξη προέρχεται από το λατινικό «panther» και μέχρι εκεί, χωρίς αναφορά του προγενέστερου ελληνικού «πάνθηρ».

Στη  νέα ελληνική γλώσσα, η χρήση λατινικών όρων πέραν των επιστημών δεν είναι τόσο συχνή όσο στις ευρωπαϊκές και ιδιαίτερα τις λατινογενείς γλώσσες. Όπως προαναφέρθηκε όμως μια αρκετά μεγάλη γκάμα λατινικών εκφράσεων χρησιμοποιούνται χωρίς να το έχουμε συνειδητοποιήσει. Λέμε και ακούμε συχνά εκφράσεις όπως: status quo, carpe diem (ας όψεται ο «Κύκλος των Χαμένων Ποιητών»), tabula rasa, scripta manent, casus belli, de facto, persona non grata, a priori, sui generis, veto, data, natura, referendum, consortium, requiem, mea culpa, «o tempora! o mores!», «veni,vidi,vici», «alea jacta est» και πολλά ακόμη. Ιδιαίτερη εντύπωση μου έκανε τελευταία η χρήση του όρου «in medias res» στο σχολικό βιβλίο του Γυμνασίου για την Οδύσσεια, που αναφέρεται στην έναρξη της εξιστόρησης του ομηρικού έπους όχι από την αρχή της υπόθεσης αλλά από τη μέση. Οι μαθητές που βλέπουν αυτό το λατινικό λογοτεχνικό όρο έρχονται έτσι σε μια πρώτη ασυναίσθητη επαφή με τη λατινική ορολογία.

Αν έπειτα από τόσο καιρό που ξεκίνησα να έχω επαφή με τα λατινικά με ρωτήσει κανείς αν η γνώση αυτή ήταν χρήσιμη, θα απαντήσω ανεπιφύλακτα θετικά. Μπορεί να μη μιλάμε λατινικά -ούτε αρχαία ελληνικά-, όμως η επαφή με αυτά αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο διεύρυνσης σε όλα τα πεδία της γνώσης. Αυτό φυσικά δεν το κατανοούσαμε όταν σπαζοκεφαλιάζαμε να μεταφράσουμε στα σχολικά μας χρόνια τα (άγνωστα παρακαλώ)  στρατιωτικά κείμενα του Ιούλιου Καίσαρα από το «De Bello Gallico» (η πραγματική ιστορία του… Αστερίξ) και «De Bello Civili» και τους «Βίους» του Κορνήλιου Νέπωτα. Τώρα που το αναλογίζομαι και πάλι τυχεροί είμαστε με αυτά τα κείμενα, τα οποία θεωρούνται από τα εύκολα. Θα μπορούσε να μας είχαν τύχει τα πολύ πιο περίπλοκα κείμενα του μέγιστου Κικέρωνα, του Οβίδιου, του Οράτιου, του Σενέκα, του Βιργίλιου.

Δε θα μπορούσα να κλείσω αυτή τη μικρή αναφορά στα λατινικά παρά με Κικέρωνα. Στο έργο του «Επιστολές στον Αττικό» (Epistulae ad Atticum 9.10.3) γράφει το αθάνατο: «Dum spiro spero» (= Όσο ζω ελπίζω).