Ως γνωστόν, στην Ελλάδα οι νόμοι εν γένει δεν έχουν για τους πολίτες το νόημα της «υποχρέωσης» αλλά της «σύστασης». Σου λέει δηλαδή η Πολιτεία: «Ξέρεις κάτι, αυτός είναι ο νόμος, που έχω ψηφίσει. Αν σου αρέσει, τον εφαρμόζεις». Εξαιρούνται φυσικά τα θηριώδη μνημόνια του ενός άρθρου με τις χιλιάδες σελίδες, τα οποία εφαρμόζονται κατά γράμμα από τις κυβερνήσεις, γιατί έχουν εισπρακτικό σκοπό και η εκπλήρωση των φορογδαρτικών στόχων θα έχει ως αποτέλεσμα την επιτυχή αξιολόγηση από την «τρόϊκα» ή το «κουαρτέτο» και την παραμονή στην εξουσία αυτών που τα ψήφισαν, για όσο πάει περισσότερο.

Χαρακτηριστική περίπτωση νόμου «σύσταση» είναι αυτός για την απαγόρευση του καπνίσματος στους κλειστούς δημόσιους χώρους. Αλλεπάλληλες κυβερνήσεις έχουν κυριολεκτικά φάει τα μούτρα τους προσπαθώντας να εφαρμόσουν τον αντικαπνιστικό νόμο εδώ και χρόνια. Θυμόμαστε το σύνθημα «Η Ελλάδα σήμερα σβήνει το τσιγάρο» του Αβραμόπουλου και άλλα τέτοια γραφικά. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι το κάπνισμα στους κλειστούς δημόσιους χώρους είναι ένα ιδιότυπο ελληνικό «αντάρτικο», ιδιαίτερα επιτυχημένο, του οποίου η μαζικότητα και αποτελεσματικότητα  έχει σβήσει οτιδήποτε παρόμοιο (κινήματα «Δεν πληρώνω», «Αγανακτισμένοι» κ.λ.π.). Μιλώντας νομικά δεν είναι απλώς μια συμπεριφορά «contra legem» αλλά κάτι περισσότερο: είναι συμπεριφορά «in loco legis», για τους μη λατινομαθείς: έχει αντικαταστήσει τον ίδιο το νόμο, τον έχει αλλάξει στην πράξη. Έτσι σήμερα εάν πας να καθίσεις να πιείς ένα καφέ το χειμώνα σε καφετέρια εκτός από το μυρωδάτο ρόφημά σου θα έχεις μπόνους και τις αναθυμιάσεις του διπλανού συν-θαμώνα σου. Κανείς δεν θα σκεφτεί να σε ρωτήσει αν σε ενοχλεί αυτό, είναι δεδομένο ότι οφείλεις να το υποστείς, στην τελική (sic) ας μην καθόσουν εκεί μέσα, είναι επιλογή σου (ω, ναι ! το έχω ακούσει και αυτό…). Αγαπητοί αστρονόμοι, κάπως έτσι δημιουργούνται τα παράλληλα σύμπαντα, μην ψάχνετε περισσότερο…

Ομολογώ ότι παρόλο που δεν υπήρξα ποτέ καπνιστής (να αγιάσουν τα κόκκαλα του … Φειδιππίδη, του το οφείλω), έχω κάνει όμως άπειρο παθητικό κάπνισμα. Ως μικρό παιδί, με τον αδελφό μου, που ήταν μωρό, έχουμε ρουφήξει … τόνους από τσιγάρο καπνού μάρκας «Έθνος Εξαιρετικά», που κάπνιζε ασταμάτητα μέσα στο σπίτι ο μακαρίτης ο παππούς μας, τον οποίο φιλοξενούσαμε για μεγάλα διαστήματα. Βλέπετε, τότε «σκληραγωγούμαστε» ως παιδιά, κανείς δεν είχε κατά νου ότι αυτό μπορεί να ήταν και βλαβερό για εμάς. Από εκεί και πέρα, την προνεωτερική εποχή του ’60 και του ’70 αλλά και αργότερα έχω «απολαύσει» καπνό τσιγάρου επί συνεχόμενες ώρες μέσα σε υπεραστικά λεωφορεία μέχρι την Αθήνα αλλά και σε αεροπλάνα της Ολυμπιακής (οι πίσω θέσεις του αεροσκάφους ήταν «καπνιστών»). Θυμάστε οι παλαιότεροι στις πλάτες των καθισμάτων λεωφορείων και αεροπλάνων να υπάρχουν ευμεγέθη τασάκια. Αργότερα, στο στρατό πρόσθεσα στο ρεπερτόριό μου το «Καρέλια Lights», που κάπνιζε με κλειστά παράθυρα (χειμώνα-καλοκαίρι ο αθεόφοβος) ένας συνταγματάρχης προϊστάμενός μου… Εννοείται μπόλικο φούμο σε κλειστούς χώρους έχω ρουφήξει από παρέες, ξενύχτια, διασκεδάσεις, πάρτι κ.ο.κ. Συνολικά έχω πάρει τη δόση μου και δε θέλω άλλο…

Αισθάνομαι, δυστυχώς, απαισιόδοξος για την αλλαγή του κλίματος και την εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου. Οι λόγοι είναι από πολιτισμικοί έως και … μεταφυσικοί. Λέμε συνέχεια ότι το να μην καπνίζει κανείς στους δημόσιους κλειστούς χώρους είναι θέμα πολιτισμού. Ο.Κ., πράγματι. Από ποιόν περιμένουμε όμως στην Ελλάδα να αντιληφθεί αυτό το προφανές και να το εφαρμόσει; Από τους πολίτες αυτής της χώρας; Λυπάμαι που το λέω, αλλά ποτέ δε σκέφτονται με όρους ατομικής ευθύνης για τη διαμόρφωση καλύτερων πραγμάτων για το ευρύτερο περιβάλλον τους. Πάντα κάποιος άλλος θα έχει την ευθύνη αυτή και όχι οι ίδιοι. Το βάρος μετατοπίζεται αμέσως στην Πολιτεία, στο Δήμο, … στο «Χατζηπετρή» για να θυμηθούμε και το Λουκιανό Κηλαηδόνη. Συνεπώς είναι ξεγραμμένη η περίπτωση οικειοθελούς συμμόρφωσης των πολιτών. Μήπως να σκεφτόμαστε μια μικρή δόση ελέγχου ή (λέξη φτου κακά) αστυνόμευσης και επιβολής κυρώσεων για την εφαρμογή του νόμου; Δεν υπάρχει περίπτωση. Όχι μόνο από το πλήρες ξεχαρβάλωμα και ακύρωση -για διάφορους λόγους- όλων των δυνητικών ελεγκτικών μηχανισμών (όπως για παράδειγμα η Δημοτική Αστυνομία) αλλά και από τη διάχυτη αλλεργία σε αυτή τη χώρα για οτιδήποτε ελέγχει σε σταθερή βάση τη νομιμότητα. Τεράστιο εμπόδιο έχει τεθεί επίσης από την αρνητική στάση των επαγγελματιών του χώρου της εστίασης και κέντρων διασκέδασης. Ενόψει και της κρίσης (κατανοητό έως ένα σημείο…) δεν έχουν καμία όρεξη να δυσαρεστήσουν τους πελάτες τους και προτιμούν τα καταστήματά τους να έχουν την εικόνα θαλάμων αερίων. Αν ήταν να βάλω ένα κουίζ σχετικά με το ποια ήταν η πιο πετυχημένη απεργία που έχει γίνει τα τελευταία δέκα χρόνια, η απάντηση είναι η 24ωρη, που έκαναν το 2013 οι καφετέριες για το θέμα του τσιγάρου. Οι πόλεις ερήμωσαν, οι θαμώνες τους τριγυρνούσαν στους δρόμους σα χαμένοι και την επόμενη μέρα όλα τα μέτρα που εφαρμογής του νόμου, που είχαν εξαγγελθεί, μπήκαν στην κατάψυξη.

Είναι όμως και θέμα πολιτισμού από την ανάποδη. Δεν είναι δυνατόν ρε φίλε να είμαι στην καφετέρια, στο μπαρ, στο ρεμπετάδικο, στο μπουζουξίδικο και να μου ζητάς εμένα όταν μούρθει να καπνίσω να σηκωθώ από εκεί που κάθομαι και να βγω έξω ή κάπου ξέχωρα και να ξαναγυρίσω. Δεν είναι δυνατό να μου διακόπτεις τον ειρμό της ανάλυσης/συζήτησης, που έχω για τη ρημάδα τη ζωή, την κρίση, την πολιτική, τη μπάλα  ή ακόμη χειρότερα το φλερτ; Δε γίνεται αυτό το πράγμα. Το τσιγάρο είναι η μια πλευρά του πολύτιμου ισοσκελούς βιωματικού τριγώνου και οι άλλες δύο είναι το ποτό/καφές και η συζήτηση/ρεμβασμός. Ας το πάρουμε χαμπάρι, αυτά δεν ξεχωρίζουν με τίποτε και μάλιστα έχω την εντύπωση πως για πολλούς η τελετουργία αυτή αγγίζει τη σφαίρα της … μεταφυσικής.

Δε μπορώ παρά να επαινέσω τη θαρραλέα πρωτοβουλία του Δήμου Τρικκαίων για την άμεση εφαρμογή του νόμου για το κάπνισμα σε συνεργασία με τις επιχειρήσεις της πόλης. Σε πρόσφατη επίσκεψή μου εκεί είδα πως λειτουργεί το πράγμα μια χαρά, με εντελώς διακριτούς χώρους για τους καπνιστές, όπου αυτό είναι δυνατό. Η Αυτοδιοίκηση έχει σπουδαίο ρόλο να παίξει στο θέμα αυτό, εάν το επιθυμεί βεβαίως.

Ζούμε σε μια πανέμορφη αλλά πολύ κουραστική χώρα (όπως έλεγε ο Ηλίας Πετρόπουλος). Πολλά πράγματα πρέπει να αλλάξουν εδώ από πλευράς νοοτροπίας για να πάμε κάποτε προς το καλύτερο. Σε ό,τι με αφορά έχω βάλει δύο «σημάδια» για να το διαπιστώσω. Το ένα αφορά τους πολιτικούς και το άλλο τους απλούς πολίτες. Έτσι λοιπόν θα αισθανθώ ότι κάτι έχει αλλάξει εάν ξυπνήσω ένα πρωί και ακούσω ότι α) καταργήθηκε ο νόμος περί ευθύνης υπουργών και β) εφαρμόζεται ο νόμος για το κάπνισμα στους κλειστούς δημόσιους χώρους. Αν αυτά τα δύο δε συμβούν δεν περιμένω τίποτε, ούτε άνωθεν, ούτε από τη … βάση.