Σε ένα πρόσφατο ταξίδι στο εξωτερικό έπεσα πάνω σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη έκθεση. Ο τίτλος της : «Broken Relationships» («Κατεστραμμένες Σχέσεις»). Περιελάμβανε μέρος από τα εκθέματα ενός από τα πιο πρωτότυπα μουσεία της Ευρώπης, που εδρεύει στο Ζάγκρεμπ της Κροατίας και φέρει το ίδιο όνομα (The Museum of Broken Relationships). Το Μουσείο των Κατεστραμμένων Σχέσεων έχει τιμηθεί με βραβείο ως ένα από τα πλέον πρωτοποριακά μουσεία της Ευρώπης και μάλιστα πρόσφατα άνοιξε παράρτημά του στο Λος Άντζελες. Στα εκθέματα περιλαμβάνονται αντικείμενα, που έχουν δωρηθεί από τους κατόχους τους μαζί με μια περιγραφή για το νόημά τους. Πρόκειται για απλά αντικείμενα της καθημερινότητας, τα οποία κρύβουν μια ανθρώπινη ιστορία σχετική με μια ερωτική σχέση (ετερόφυλη ή ομόφυλη), που διαλύθηκε συνήθως με έντονο και τραυματικό τρόπο. Η επιτυχία του Μουσείου βρίσκεται στο γεγονός ότι μέσω των αντικειμένων αυτών ζωντανεύουν απίστευτες ιστορίες, που δείχνουν την εύθραυστη φύση των ανθρωπίνων σχέσεων αλλά και το διαφορετικό τρόπο σκέψης και αντιμετώπισης των διαφόρων λαών και πολιτισμών πάνω σε αυτό το τόσο πανανθρώπινο φαινόμενο. Εκτίθενται νυφικά που δε φορέθηκαν ποτέ, αντικείμενα πρώην συντροφικής τρυφερότητας που δε σήμαιναν τίποτε πλέον, δακτυλίδια, μπουκάλια κρασιού, λούτρινα ζωάκια, πίνακες ζωγραφικής, παιχνίδια αλλά και μαχαίρια, τσεκούρια, χειροπέδες, κινητά τηλέφωνα και ούτω καθεξής.  Σχεδόν όλοι οι δωρητές στα σημειώματά τους, που συνοδεύουν τα εκθέματα, δηλώνουν ότι η δωρεά του αντικειμένου και η έκθεσή του λειτουργεί για τους ίδιους ως κάθαρση και τους βοηθά να επουλώσουν το τραύμα τους από τη διαλυμένη σχέση.Το πιο τρανταχτό παράδειγμα αλλόκοτης νοοτροπίας ήταν αυτό μιας γυναίκας από την Ιαπωνία, η οποία όταν χώρισε με το σύζυγό της, του άφησε φεύγοντας ένα σετ με τα σύνεργα για να κάνει εάν ήθελε…χαρακίρι.

Ο χωρισμός με το σύντροφο ή ακόμη η απόρριψη της ερωτικής πρότασης έχει εμπνεύσει συγγραφείς, ποιητές, ζωγράφους και μουσικούς από τις απαρχές του ανθρώπινου πολιτισμού. Είναι ένα από τα πιο έντονα αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να βιώσει κανείς, ακριβώς επειδή πλήττει ευθέως τον πυρήνα της προσωπικότητας και την αυτοεκτίμηση του ατόμου διασπώντας με βιαιότητα ένα ολόκληρο πλέγμα δεδομένων ζωής, πολλές φορές μάλιστα μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα. Η κατάρρευση μιας συναισθηματικής σχέσης ή η αποτυχία μιας ερωτικής πρότασης σχεδόν πάντα δημιουργούν ένα τσουνάμι συνεπειών, που κυμαίνονται από την απάθεια μέχρι την αυτοκτονία, ανάλογα με την ένταση του ερωτικού συναισθήματος. Ειδικότερα, στους γάμους σε επίπεδο πρακτικής και πραγματικότητας, οικογένειες διαλύονται και περιουσίες μοιράζονται. Οι δικηγόροι αντιμετωπίζουμε όλο αυτό το φαινόμενο στα γραφεία μας και τις αίθουσες των δικαστηρίων. Ιδιαίτερα οι υποθέσεις για τη μετοίκηση, επιμέλεια, διατροφή και επικοινωνία με τα παιδιά διακρίνονται συχνά από μεγάλη φόρτιση και οξύτητα και μάλιστα στη φάση των ασφαλιστικών μέτρων, όπου το τραύμα είναι ακόμη πρόσφατο και τα πνεύματα εξημμένα. Η ανθρώπινη φύση είναι ούτως ή άλλως ευμετάβλητη. Σε μια κατάσταση όπως αυτή η διαχείριση των συναισθημάτων είναι δύσκολη και αποτελεί ένα πεδίο-λυδία λίθο για την αποκάλυψη του χαρακτήρα των ανθρώπων. Πολλές φορές συζητώ με ζευγάρια που οδεύουν προς το διαζύγιο. Αν έχουν παιδιά, προσπαθώ να τους βοηθήσω αν όχι να τα ξαναβρούν, τουλάχιστον να περάσουν όσο γίνεται πιο ομαλά στην επόμενη μέρα. Οι διαπιστώσεις μου περιληπτικά:

Θεωρώ ότι η κυριότερη αιτία σε μια σχέση που δεν πάει καλά είναι ο εγωισμός. Η συμμετοχή σε μια σχέση έχει ως απαράβατο όρο τον αμοιβαίο αυτοπεριορισμό του εγωισμού, την αλληλοπεριχώρηση, έτσι ώστε να προκύψει μια τουλάχιστον αποδεκτή βάση συμπόρευσης στη ζωή. Πρέπει με άλλα λόγια ο ένας να κάνει χώρο στον άλλο και αντίστροφα. Αν δε συμβεί αυτό και ο καθένας από τους συντρόφους κάνει τα δικά του έτσι όπως τα ήξερε ενδεχομένως στα πλαίσια μιας «κακομαθησιάς» από την οικογενειακή του ανατροφή, τότε η κοινή συνισταμένη δεν προκύπτει και ξεκινούν τα προβλήματα, καθώς και ο άλλος πράττει αναλόγως και πάει λέγοντας. Στην ελληνική πραγματικότητα κάποιες φορές σημαντικό ρόλο στη φθορά των σχέσεων παίζουν δυστυχώς και οι γονείς των συντρόφων. Είναι παροιμιώδης -αν και άδικος γιατί καταλήγει σε στερεοτυπική προκατάληψη- ο τύπος της «κακιάς πεθεράς».  Φαινόμενο ελλιπούς καλώς εννοούμενης αυτονόμησης και απογαλακτισμού από την οικογένεια, η παρεμβατικότητα των γονέων δημιουργεί συχνά προβλήματα. Εξίσου προβληματική όμως είναι και η παθολογική εξ ορισμού και εξ αρχής καχυποψία αρκετών (λυπάμαι που το λέω: ιδίως γυναικών) με τις οικογένειες του συντρόφου τους, φαινόμενο που συχνά αντιμετωπίζουμε στην πράξη. Οι ειδικοί επιστήμονες λένε πως η σχέση του ζευγαριού δέχεται το μάξιμουμ της δοκιμασίας της κατά τον πρώτο χρόνο από τη γέννηση του πρωτότοκου παιδιού της οικογένειας. Η ξαφνική αύξηση της ευθύνης, της κόπωσης, του άγχους, που συνοδεύουν το κατά τα άλλα λίαν χαρμόσυνο γεγονός, οδηγούν σε εντάσεις που μπορεί να δείξουν ότι υπάρχουν ρήγματα στη σχέση, τα οποία υπό άλλες συνθήκες ίσως να περνούσαν απαρατήρητα. Φυσικά, υπάρχουν οι κλασσικοί λόγοι διάρρηξης της σχέσης, δηλαδή η ύπαρξη τρίτου προσώπου σε εξωσυζυγική/εξωσυντροφική σχέση και η «ασυμφωνία χαρακτήρων». Τα τελευταία χρόνια μάλιστα προστέθηκε στα αίτια των χωρισμών και η «φτώχεια-φέρνει-γκρίνια» οικονομική κρίση, που δοκιμάζει τις αντοχές όλων μας σε κάθε πιθανό και απίθανο επίπεδο.

Στα μυθιστορήματα του Ρέιμοντ Τσάντλερ με ήρωα τον ιδιωτικό αστυνομικό Φίλιπ Μάρλοου ρωτούν οι υποψήφιοι πελάτες: «Τι χρεώνετε κ. Μάρλοου για τις υπηρεσίες σας;» και εκείνος δίνει πάντα την ίδια απάντηση: «Πενήντα δολάρια την ημέρα και δεν αναλαμβάνω διαζύγια». Στο τσαντλερικό σύμπαν, όπου κυριαρχεί το σαρδόνιο και κυνικό χιούμορ αν υπήρχαν και υποθέσεις διαζυγίου στη μέση δε μπορώ να φανταστώ τι φοβερά πράγματα θα είχαν προκύψει. Έχω την αίσθηση πως όλοι όσοι έχουμε κάνει μαχόμενη δικηγορία στο οικογενειακό δίκαιο μερικές φορές θα φτάσαμε στο σημείο να ευχόμαστε κάποιες υποθέσεις διαζυγίων να μην τις είχαμε αναλάβει ποτέ.  Όπως όμως λέει και ο  Κλιντ Ίστγουντ «Είναι μια βρώμικη δουλειά αλλά κάποιος πρέπει να την κάνει»…