Στα σχολικά μας χρόνια νομίζω  ότι ένα από τα πιο ταλαιπωρημένα μαθήματα ήταν και εξακολουθεί να είναι η ιστορία. Έχω την άποψη ότι η καλή γνώση της ιστορίας αλλά και της γεωγραφίας είναι ο πυρήνας μιας στέρεης εγκύκλιας μόρφωσης. Το πώς διδάσκονται διαχρονικά αυτά τα μαθήματα στο ελληνικό σχολείο είναι μια άλλη συζήτηση, πονεμένη και δυσάρεστη, γι’ αυτό αιδημόνως την αφήνω στην άκρη. Έτσι  πολλά πράγματα ακούσαμε στο σχολείο και μας πέρασαν τελείως «ξώφαλτσα» αλλά και αργότερα ποτέ δεν αναρωτηθήκαμε τι στο καλό ήταν αυτά.  Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Βενετία. Συναντήσαμε συχνά και ακούσαμε για τη Βενετία, τους Ενετούς, τη Γαληνοτάτη Δημοκρατία, τους Δόγηδες, αλλά ελάχιστα αναρωτηθήκαμε τι ήταν αυτό το πανίσχυρο κράτος,  που είχε μια ιστορική διάρκεια όση σχεδόν και το Βυζάντιο (1.100 χρόνια) και μάλιστα σε μεγάλο διάστημα παράλληλη με αυτό (697-1797).

Το κενό αυτό στην ιστορική γνώση για τη Βενετία καλύπτει με πληρότητα το βιβλίο «Η Ιστορία της Βενετίας» (εκδόσεις Φόρμιγξ) του Τζον Τζούλιους Νόργουιτς (John Julius Norwich). Ο συγγραφέας είναι από τους αγαπημένους μου σύγχρονους Βρετανούς ιστοριογράφους, που αποτελούν μια ξεχωριστή σχολή ιστορικών με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ο Νόργουιτς έχει εξειδικευθεί στην ιστορία του Μεσαιωνικού Κόσμου της Μεσογείου, συνεχίζοντας στον τομέα αυτό το μνημειώδες έργο του σερ Στήβεν Ράνσιμαν (Sir Steven Runciman). Πριν ασχοληθεί με τη συγγραφή ο Τζον Τζούλιους Νόργουιτς υπήρξε διπλωμάτης καριέρας. Υπηρέτησε στο Φόρεϊν Όφις ως πρέσβης της Μ.Βρετανίας στο Λίβανο και τη Γιουγκοσλαβία και ήταν επικεφαλής της αντιπροσωπείας της χώρας του στη Διάσκεψη της Γενεύης για τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων. Όμως το μεγάλο πάθος του ήταν η ιστοριογραφία και ειδικότερα το Βυζάντιο και η Βενετία. Πριν από χρόνια διάβασα μετά βουλιμίας την τρίτομη Ιστορία του Βυζαντίου, που έγραψε και είναι καταπληκτική, αν και μάλλον δυσεύρετη στην ελληνική αγορά. Είναι μάλιστα από τους ξένους συγγραφείς,  που αποτιμά θετικά την ιστορία του Βυζαντίου και είναι γενικά λίγοι όσοι εξ αυτών έχουν αυτή τη γνώμη. Οι περισσότεροι δε χρωστάνε καλή κουβέντα για το Βυζάντιο και την Ορθοδοξία που αναπόφευκτα το συνοδεύει…

Το άλλο πάθος του Νόργουιτς είναι όπως είπαμε η Βενετία και γι’αυτό ήταν για πολλά χρόνια πρόεδρος του Ιδρύματος για τη Διάσωση των Μνημείων της Βενετίας.  Το συγγραφικό του έργο γι’αυτή περιλαμβάνει και ένα ακόμη τόμο με τίτλο: «Βενετία η παραδεισένια πόλη».

 

Σε αυτόν αφηγείται την ιστορία της Βενετίας μέσω των εμπειριών και των αντιδράσεων διασήμων επισκεπτών του δεκάτου ενάτου αιώνα, των: Ναπολέοντα Βοναπάρτη, Μπάιρον, Τζον Ράσκιν, Χένρι Τζέιμς, Ρίχαρντ Βάγκνερ, Τζέιμς Ουίστλερ και Ρόμπερτ Μπράουνινγκ. Όμως «όλα τα λεφτά» είναι η Ιστορία της Βενετίας και ο πλούτος των γνώσεων που προκύπτει από την ανάγνωσή της είναι τεράστιος και άκρως ενδιαφέρων. Αντί πολλών, επισημαίνω τα λίγα ακόλουθα:

 

Η Βενετία ιδρύθηκε κυριολεκτικά από το πουθενά και ….στο πουθενά. Διάφοροι πληθυσμοί της Βόρειας Ιταλίας κυνηγημένοι από τις εισβολές των Ούννων και των Λομβαρδών κατέφυγαν στα έλη και τους λασπότοπους, που βρίσκονταν στο μυχό του βόρειου τμήματος της Αδριατικής. Οι άνθρωποι αυτοί έστησαν τον οικισμό τους από σπίτια με πασσάλους πάνω στο νερό. Το ότι κατάφεραν να εξελίξουν το ταπεινό ψαροχώρι τους σε μια κραταιή αυτοκρατορία και μάλιστα εξοπλισμένη με ένα πρώιμο σύστημα συνταγματικής διακυβέρνησης αποτελεί μοναδικό και θαυμαστό επίτευγμα στην ανθρώπινη ιστορία.

Το πολίτευμα της Βενετίας ήταν καταρχήν «δημοκρατικό» εξ ου και ο επίσημος τίτλος της «Γαληνοτάτη Δημοκρατία». Τους πρώτους αιώνες η Βενετία είχε πυραμιδικό σύστημα διακυβέρνησης με το Δόγη στην κορυφή και προς τα κάτω το Συμβούλιο των Δουκών (Collegio), το Συμβούλιο των Σαράντα, τη Σύγκλητο (Pragedi), το Μέγα Συμβούλιο (Maggior Consiglio) και τη Γενική ή Λαϊκή Συνέλευση (Arengo). Ο Δόγης εκλεγόταν από τη Λαϊκή Συνέλευση και είχε εκτελεστικές αρμοδιότητες. Σε όλη την ιστορική της διαδρομή η Βενετία κατατρύχεται από μια φοβερή «νεύρωση»:  ποτέ ένας αξιωματούχος να μη συγκεντρώσει υπερβολική εξουσία ή δημοφιλία μόνος του. Συνολικά έξη δόγηδες εκτελέστηκαν ή εξορίστηκαν γι’αυτό το λόγο, καθώς επίσης και διάφοροι άλλοι αξιωματούχοι όπως ο διάσημος κοντοτιέρος (μισθοφόρος) Φραντσέσκο Καρμανιόλα. Από το 13^ο αιώνα το πολίτευμα της Βενετίας μετατρέπεται σε καθαρή ολιγαρχία με τις πλούσιες οικογένειες εμπόρων να έχουν το πάνω χέρι. Την ίδια εποχή εμφανίζονται νέα όργανα διοίκησης, που παραμερίζουν τα προηγούμενα και κυρίως το φοβερό «Συμβούλιο των Δέκα», που ως όργανο ασφαλείας ασκούσε εκτεταμένη τρομοκρατία.

Η Βενετία δε διέθετε στρατό και ως εκ τούτου δεν είχε τη δυνατότητα κατάκτησης και ελέγχου μεγάλων εδαφών. Αντίθετα διέθετε πανίσχυρο ναυτικό, που κυριαρχούσε σε ολόκληρη τη Μεσόγειο κατακτώντας συγκεκριμένες στρατηγικές θέσεις, λιμάνια και κάστρα. Έφθασε στο απόγειο της επέκτασής της το 13^ο αιώνα, όταν πρωτοστάτησε στην Πρώτη Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 κάτω από την ηγεσία του υπέργηρου αλλά πανούργου και άπληστου Δόγη Ενρίκο Ντάντολο. Όμως στη συνέχεια δέχθηκε συνεχή πόλεμο από τους Τούρκους, που της αφαίρεσαν τις κτήσεις της στην Κύπρο, την Κρήτη, την Εύβοια και τις Κυκλάδες έπειτα από τρομερούς πολέμους. Όμως εξίσου σκληρός ήταν και ο ανταγωνισμός της με τα γειτονικά κράτη του Μιλάνου, της Γένοβας και Νάπολης, αλλά και η ανοιχτή διαχρονική έχθρα με τον Πάπα της Ρώμης. Η παρακμή των τελευταίων αιώνων είχε σαν αποτέλεσμα την κατάλυση της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας από το Ναπολέοντα Βοναπάρτη το 1797 στην πορεία του για την κατάκτηση ολόκληρης της Ιταλίας.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και η ιστορία της περιπετειώδους μεταφοράς των λειψάνων του Ευαγγελιστή Μάρκου από ενετούς εμπόρους από την Αλεξάνδρεια στη Βενετία, πράγμα που έδωσε στην πόλη ένα ισχυρό στοιχείο θρησκευτικής αλλά και πολιτιστικής ταυτότητας, καθώς ο Άγιος Μάρκος είναι πανταχού παρών με το μεγαλόπρεπο ναό του και την πασίγνωστη ομώνυμη πλατεία με τα εμβληματικά καφέ.

Επόμενος στόχος η ανάγνωση μέσα στο καλοκαίρι του ογκώδους βιβλίου του Τζων Τζούλιους Νόργουιτς «Mare Nostrum»- Ιστορία του Μεσογειακού Κόσμου, το οποίο και αδημονώ να ξεκινήσω σύντομα.